Agri Tayo: SUMBANAN SA PRODUKSYON SA MAIS (cebuano version)

PASIUNA

       Ang mais giisip nga usa sa pinakabililhon nga tanom sa Pilipinas ug ang puti nga mais maoy ikaduhang kan-unon sa tawo sunod sa humay. Gigamit usab kini isip pagkaon sa hayop ug sang-kap sa paghimo ug mga produktong pang-industriyal.

     Gumikan sa klima sa Pilipinas nga angayan sa haom sa pagtubo sa mais, lapad ang luna nga matamnan niini. Labaw sa katunga sa luna o yuta nga gitamnan ug mais nahimutang sa amihanang bahin sa nasod.

    Daghang klase sa mais ang mahimong itanom sa mga mag-uuma sama sa yellow, puti, pilit, sweetcorn g baby corn. Kasagarang gigamit nga pagkaon sa hayopan ug alang sa produktong industriyal ang yellow corn. Sa Bisayas ug Mindanao, ang puting mais gigaling ug gigamit niini nga utanon. Ang pilit nga mais mahimo usab nga lutuon isip kakanin, ug ang baby corn himalitan usab isip pangsagol sa mga putahing utanon ilabi na sa restawran ug sa hotel.

                                                     MGA PAMAAGI SA PRODUKSYON
BULUHATON SA DILI PA MOTANOM

1. Andama ang hustong binhi -
A. Kinahanglang mohukom o medeseder kung ang mais nga itanom hybrid ba o open pollinated variety (OPV)

Unsa man ang hybrid?
* Popareha ang mga hiyas sa pag-tubo ug ani
* Taas ang ani kaysa OPV
* Dili maayong gamiton nga binhi ang ani gikan niini

Ang OPV, unsa man?
* Nagkalahi-lahi ang hitsura o hiyas
* Mobu ang ani kaysa hybrid
* Mahimong gamiton nga binhi gikan mismo sa maong ani
B. Magpili ug maayong barayti o matang sa binhi nga taas ang ani ug resistensyado sa sakit (tan-awa sa Listahan 3)

C. Gamit ug maayong kalidad sa binhi gikan sa inila ug kasaligan nga seedgrower, kompaniya o ahensya sa pangagamhanan sama sa DA.

Binhi nga kinahanglan matag ektarya:

-HYBRID : 16-18 kilo
-OPV : 20 kilo

2. Ayoha pag-andam ang tamnanan o umahan

A. Daroha ang yuta sa makaduha kahigayon usa ka bulan sa dili pa motanom.

Giladmon sa pagdaro:
*kalabaw : 6-8 sentimetro
*Traktora : 14-16 sentimetro

Sa kalubihan, daroha ang yuta 2 ka metros ang gilay-on gikan sa punuan sa lubi.

B. Dugmoka ang yuta pinaagi sa karas duha ka semana sa dili pa motanom

C. Daroha pag-usab ang yuta usa ka semana sa dili pa mopugas

D. Paagii pag-usab ug karas ang tamnanan duha ka adlaw sa dili pa ang pagtanom aron madugmok pag-ayo ang yuta.

PAHINUMDOM

Ang husto nga pamaagi ug panahon sa pag-andam sa tamnanan gikinahanglan aron:
* Mapadali ang pagtubo ug pagdako sa tanom
* Masumpo ang pagtubo sa sagbot
* Mas mapalambo ang abilidad sa yuta nga mopugong ug tubig

BULUHATON SA ADLAW SA PAGTANOM

3. Magtudling sa gilay-on nga 75 sentimetro ug sa giladmon nga walo (8) ka sentimetro

*Sa kalubihang 8 X 8 metros ang gilay-on, tamni ug lima ka tudling nga mais *Kung 10 X 10 metros ang gilay-on sa matag punuan sa lubi, pugsi ug walo ka tudling nga mais

4. Mag-abuno subay sa tudling sa dili pa motanom


Ang gidaghanon sa abuno gebase sa katambukon sa yuta. Mahimong mahibaw-an ang katambukon sa yuta pinaagi sa pag-analisar niini sa laboratory.	Mahimong dalhon ang soil sample sa pinakaduol nga buhatan sa Regional Soils Laboratory o gamita ang rapid soil test kit (STK) sa tabang sa teknisyan gikan sa DA, PAO/MAO.

* Kung ang yuta nanalisar na:
Gamita ang 50% nga Nitroheno (N) ug tanan nga po sporus (P) ug potasyum (K). Ibilin ang 50% nga N alang sa sunod nga pag-abuno usa ka bulan human sa pagtanom.

* Kung ang yuta wala nanalisar; mahimong sundon ang mosunod nga sugyot:

Hybrid: 6-8 sakong abunong complete (14-14-14) matag ektarya

OPV: 4-6 sakong abunong complete (14-14-14) matag ektarya

Mahimong pamenosan ang pagbutang ug komersyal nga abuno pinaagi sa paggamit ug organikong abuno sama sa pinadugtang biya gikan sa hayopan ug tanom o kompos sa gidaghanon nga 2-3 ka tonelada matag ektarya. Isagol kini pag-ayo inaagi sa pagdaro panahon sa pag-andam sa tamnanan ug ang paggamit sa Bio-N panahon sa pagdaro. Isagol ang 1 ka pakete nga Bio-N ngadto sa 3-4 ka kilo nga binhi sa mais sa igo-igong gibas-on una magpugas.

5. Sa dili pa magpugas, taboni'g gamay nga yuta ang abuno aron malikayan ang pagtapot niini sa binhi.